FRANSIZ MANDA YÖNETİMİ DÖNEMİNDE SURİYE
Yaklaşık 400 yıl Osmanlı Devleti yönetimi altında var olan Suriye’de Birinci Dünya Savaşı, zorunlu askerlik ve savaş esnasında yaşanan kıtlık nedeniyle toplumda hoşnutsuzluk ve Osmanlıya karşı yabancılaşma ortamı oluşmaya başlamıştır. Osmanlı’nın 1. Dünya Savaşını kaybetmesinin ardından da 1918 yılında Osmanlı ordusu Suriye topraklarından geri çekilmek zorunda kalmıştır. 24 Nisan 1920 San Remo Konferansında yapılan gizli anlaşma ile (Skyes-Picot anlaşması) Suriye topraklarının idaresi Fransa’ya bırakılmıştır. Suriye’nin kontrolünü eline alan Fransa, manda yönetimine karşı oluşan Arap muhalefetini parçalamak için Suriye’yi parçalama yoluna gitmiştir.
Bu doğrultuda Fransız mandası Suriye’yi üç özel parçaya bölmüştür. Bu parçalardan biri ülkedeki önemli azınlık gruplarından olan Dürzilere, diğeri Alevilere bir diğeri de Sünnilere verilmiştir. Mandater yönetim, böylece dönemin yükselen ideolojik görüşü olan Arap Milliyetçiliğinin önüne geçmeye çalışmıştır. Ancak bu durum ülkede çoğunluğu oluşturan Sünniler üzerinde bir baskı ortamı oluşmasına sebep olmuştur. Bu da azınlık gruplar ile Sünni çoğunluklar arasındaki husumetin artmasına sebep olmuştur. Aynı zamanda Suriye halkının Fransız manda yönetimine karşı mücadeleye girişmesi üzerine, Fransa bölgedeki istikrarı sağlamak için bölgeye yaklaşık 90.000 kişiden oluşan bir orduyu sevk etmiştir. Fakat bağımsızlık idealinden vazgeçmeyen Suriyeli Araplar için bağımsızlığa giden yolda en büyük etkenin ″Arap Milliyetçiliğinin Uyanışı″ olduğu görülmektedir. Bu uyanışı daha sonra Avrupalılar ve Amerikalılar tarafından idare edilen üniversitelerde eğitimlerini tamamlayan Suriyeli aydınların, Arap tarihi ve dili üzerine yaptıkları çalışmaların fikri zemine oturtulması takip etmiştir. Daha sonra bu grup yer altına inerek bağımsızlık çalışmalarını başlatmıştır ve bu bağlamda ortaya çıkan, ilk gizli cemiyetlerden Mekke Şerifi Hüseyin’in oğullarından Faysal’ında üyesi olduğu ″el-Cemiyye el-Arabiyye el-Fetat″ cemiyeti olmuştur.
1919’da İngilizler Suriye’yi işgal edince bölgede İngiliz himayesinde, Faysal yönetiminde bir krallık kurulmuş ve 1920 yılında Emir Faysal Suriye kralı ilan edilmiştir. Krallığı Suriye’nin doğal sınırlarını, Lübnan dâhil büyük bir alanı kaplayan Faysal’ın hükümdarlığı çok kısa sürmüştür. San Remo konferansıyla birlikte bölge İngilizler ve Fransızlar arasında paylaşılmış, Suriye’nin kontrolünü eline alan Fransızlar çok geçmeden Kral Faysal’ı ülke dışına kaçmaya zorlamışlardır. Böylece Suriye toprakları sıkı bir şekilde Fransız yönetimi altına girmiştir.
Birinci Dünya Savaşı’nın başladığı 1914’den Milletler Cemiyeti’nin, Fransa’ya Suriye üzerinde mandaterlik yetkisi verdiği 1922’ye kadar geçen zaman dilimi içerisinde bölgede birçok gelişme yaşanmış ve Suriye’nin bağımsızlık hareketleri, Fransız mandaterliği tarafından sıkı bir şekilde bastırılmıştır. Oysa Manda idaresi geçici bir yönetimdi ve mandacı devlete önemli sınırlamalarda getirmekteydi; Milletler Cemiyeti de Suriye’deki Fransız mandasıyla ilgili kabul ettiği belgede, ″Fransızların kendi çıkarlarını kollamaması gerektiğini ve mandacı devletin 3 yıl içinde Anayasa hazırlamasını, manda yönetimi altında yaşayanların haklarının, çıkarlarının ve arzularının gözetilmesini, bağımsız bir devlet olma yönünde ilerlemesini sağlamalıdır.″ gibi sorumluluklar üzerine kurulmuştur. Fakat Fransa, Suriye’de barış ve huzuru getirmek yerine büyük bir istikrarsızlık ortamının doğmasına neden olmuştur. Aynı zamanda bütün yönetim kademelerinde Fransızların yerleştirildiği bir yönetim anlayışını benimsemişler ve böylece yerel halk hem bürokrasiden hem de siyasi katılımdan uzak tutulmuştur. Bu durumun arkaplanında ise kalıcı bir Fransız egemenliği kurma anlayışı vardır.
Fransızlar, Suriye’yi yönetirken Suriyelilere kötü muamele ettikleri için Suriye halkı her fırsatta kendi topraklarında Fransız mandaterliğini istemediklerini göstermişlerdir. Bu doğrultuda Fransız mandasına karşı direniş 1925 gibi erken bir tarihte başlamış ve sık sık tekrarlanan bu direnişler şiddetle bastırılmışlardır. Nihayetinde Fransa, Birinci Dünya Savaşı sonrasında masa üzerinde manda olarak himayesine aldığı Suriye’yi, 20 yıl gibi bir süre yönetebilmiş ve sonrasında İkincie Dünya Savaşı’nın yüksek maliyeti ve Fransa’nın güç kaybetmesiyle elinde tutamayarak bölgeden ayrılmak zorunda kalmıştır. 1945 yılı Ocak ayında Suriye Hükümeti milli ordu kurma kararı almış, Şubat ayında da İttifak devletlerine savaş ilan etmiştir. Bu gelişmelerin ardından Mart ayında Egemenliğinin göstergesi olmak üzere kurucu üye sıfatıyla BM’ye kabul edilmiştir. Nisan ayında da Arap Ligi anlaşmasını imzalayarak Arap Birliği fikrine olan sadakatini teyit etmiştir. Fransa ise kuvvetlerini çekmeden evvel kültürel, ekonomik ve stratejik çıkarlarının bir anlaşma ile korunmaya alınması hususunda tavizsiz davranmıştır. Mayıs 1945’te Şam ve Halep’te gösteriler yapılmaya başlanmış, Fransızlar da Şam’ı bir kez daha ağır silahlarla bombardımana tutmuşlardır. Ancak İngiltere Başbakanı Winston Churcill’in Şam’a kuvvet gönderme tehdidinin ardından General De Gaulle ateşkes ilan etmiş ve 15 Nisan 1946’ya kadar bütün Fransız kuvvetleri Suriye topraklarını terk etmişlerdir. 17 Nisan Kurtuluş günü de Suriye’de halen millî tatil olarak kutlanmaktadır. Fransa bölgeden İkinci Dünya Savaşı yıllarında ayrılsa da günümüzde, terör örgütü PYD’yi özellikle siyasi olarak desteklemeye devam etmektedir. Fransa’nın Suriye üzerinde etkisi hâlâ devam eden bir diğer tutumu ise mezhepsel ve dinsel ayrılıklardır. Fransızların manda döneminde özellikle Arap Milliyetçiliğini parçalamak için Suriye’yi çeşitli etnik ve dini gruplara ayırması, Suriye’nin şuan içinde bulunduğu durumun zeminini oluşturduğunu söyleyebiliriz.
CANSU YILMAZ
KAYNAKÇA
* A. ERKMEN, Fransız Manda Yönetimi Altındaki Suriye’de yaşananlara bir bakış. Middle East International Conference on Contemporary Studie-2. Gaziantep Üniversitesi.
* UMAR, Ömer Osman, Suriye’de Fransız Emperyalizmi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2002). 12/1.
*A. DEMİREL, Ortadoğu’da Fransız Emperyalizmi: Fransız Manda Yönetimi Döneminde Suriye (1920-1946). BELLEK/Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Dergisi Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi. S.69-89.
*A. ÇEVİKER, H. KÜÇÜKBİLTEKİN. Fransız Mandası Döneminde Suriye’nin Ekonomik Yapısı ve Türkiye ile Ticari İlişkileri. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi Cilt 3, No 2, 2011.
