Göstergeler ve Tahminler
Gösterge | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 |
GSYH (milyon $) | 46.88 | 39.01 | 40.84 | 43.75 | 45.62 | 47.73 |
Cari Denge (%) | -8.5 | 18.1 | 16.6 | 24.5 | 22.8 | 17.5 |
Büyüme (%) | -29.5 | 28.3 | -18.5 | 17.9 | 8 | 7.2 |
Nüfus (milyon) | 6.64 | 6.73 | 6.78 | 6.85 | 6.91 | 6.98 |
Kişi Başı Milli gelir (bin $) | 7.06 | 5.81 | 6.03 | 6.39 | 6.6 | 6.98 |
Enflasyon (%) | 1.4 | 2.8 | 4.6 | 4.0 | 3.0 | 3.0 |
İşsizlik Oranı (%) | 20.1 | 19.6 | – | – | – | – |
Resmi Adı | Libya Devleti |
Nüfus | 6.735.277 (2021) |
Yüzölçümü | 1.759.540 km2 |
Dil | Arapça, İtalyanca, İngilizce, Berberice |
Başkent | Trablus |
Para Birimi | Libya Dinari |
Yönetim Şekli | Geçiş yönetimi/Cumhuriyet |
Devlet Başkanı | Muhammed el-Menfi |
Genel Bakış
Libya’nın ekonomisinin temel belirleyicisi hidrokarbonlardır (petrol, doğalgaz). Ülkenin ihracat gelirlerinin %98’ini, GSMH’nin %25’ini ve devlet gelirlerinin %90’ını hidrokarbonlar oluşturmaktadır. Libya’da tarım sektörünün GSMH içindeki payı %3’ü geçmemektedir. Tarım Akdeniz kıyısında ve geleneksel yöntemlerle yapılmaktadır. Ülke genelinde görülen çölleşme tarımsal üretimi olumsuz etkilemekte ve üretim maliyetlerini arttırmaktadır. Petrol dışında oldukça sınırlı seviyede olan sanayi üretimi petrol ürünleri, demir ve çelik, gıda, çimento ve inşaat malzemeleri alanlarında yoğunlaşmıştır. “Petrol dışında ekonomide çeşitliliği sağlama politikası” ekonomik politika ve yeni yatırım programlarında temel amaç olmakla birlikte bu konuda sınırlı başarı sağlanmıştır. Tarım sektörünün performansı hayal kırıklığına neden olmuştur. Üretim, ekilebilir toprakların ve yerli işgücünün sınırlı olmasından olumsuz etkilenmiştir. Sanayi işletmeleri düşük kapasite sorunu ile karşı karşıyadır.
2011’de başlayan siyasi sorunlar günümüzde de devam etmektedir. 2021 yılının Aralık ayında yapılması gereken seçimlerin ertelenmesi, akabinde yeni tarih üzerinde anlaşılamaması sebebiyle yeniden siyasi sorunlar gün yüzüne çıktı.
2019-2022 yılları arasında, Libya’daki dış ticaret sektörü, siyasi koşullar ve siyasi bölünmüşlük durumu, ham petrol üretiminin ve ihracatının sık sık askıya alınması, COVID-19 salgınının küresel ekonomi üzerindeki etkisi ve emtia arz ve fiyatları üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle dalgalanmalar yaşadı. Bu durum, Libya’nın dünya ile ticaret hacmine doğrudan etki etti. Siyasi ve güvenlik sorunlar, 2021 yılında kaydedilen ekonomik kazanımların aksamasına neden olabilir. 2022’nin ikinci çeyreğinde petrol üretimi günde ortalama 0.88 milyon olarak açıklanmıştır ve bu üretim, 2022 yılının ilk çeyreğine göre %33 daha düşmüştür. 2022 yılında petrol fiyatlarının artmasıyla birlikte aynı yılın ilk 8 ayında GSYİH %13 büyümüştür, 2021 yılının aynı döneminde bu büyüme %7 olarak kalmıştır. 2022 yılının ilk 5 ayındaki ticaret ise, geçen yıla göre Amerikan doları cinsinden %72 büyümüştür. Petrol tesislerinde yaşanan sorunlar nedeniyle uğranılan petrol geliri tahmini 4 milyar Amerikan doları tutarındadır. 2022’nin 3. Çeyreğinin başında, petrol üretimi günde 1 milyon varille devam etti.
Ukrayna’daki savaş sebebiyle gıda krizi ortaya çıktı ve gıda enflasyonu yükselişe geçti. Asgari Harcama Sepeti 2022 Nisan’da yıllık bazda %37 ve %41 oranında arttı ve Ukrayna savaşından önceki döneme göre %15 ve %17 oranında yükseldi. Batı tarafında enflasyonist baskılar daha oldu. Yetkililer tedbir almaya çalışsa da 2022 Haziran’da enflasyon yüksek kaldı.
Libya’daki siyasi istikrarsızlık çözüme kavuşturulmak için girişimler devam etse de bir sonuca kavuşamaması, Ukrayna savaşıyla beraber Libya’nın ekonomisinde bu iki etken büyük olasılıkla ekonomik iyileşmeyi yavaşlatacak. Ülkenin petrol üretimini devam ettirebilirse ve artan küresel petrol fiyatlarını fırsat bilip ihracatını sağlayabilirse mali gelir elde edebilirler fakat ABD ve AB’nin Rusya’ya karşı giriştiği Rus petrolüne ve gazına karşı tavan fiyatı uygulanması, Libya’nın ekonomisine faydalı olacağı söylenebilir fakat Rus tarafının petrol piyasası üzerinde yapacağı hamleler petrolün fiyatını daha da çok arttırabilir ya da düşürebilir. Petrol gelirlerinin, Libya’nın şeffaf ve sorumlu bir şekilde harcaması, bölge nüfusu için oldukça önemlidir. Bu anlamda ekonominin iyileşmesi sadece petrolün satışına bağlı değildir aynı zamanda olumlu siyasi gelişmeler ve güvenlik koşullarının gelişmesine de bağlıdır. Olumlu siyasi gelişmeler için Temsilciler Meclisi ile Devlet Yüksek Konseyi arasında görüşmeler halen sürmektedir. Libya ekonomisi hassas bir ekonomiye sahiptir, dolayısıyla küresel emtia fiyatlarındaki yükseliş, Libya’nın ekonomik faaliyetlerini ve Asgari Harcama Sepeti’ni olumsuz yönde etkileyecektir.
1-) Ticari Değişim Hacmi:
Libya ile dış dünya arasındaki ticari değişim hacmi (ihracat + ithalat) (2019-2022) döneminde ortalama %24,1’lik bir artış kaydetmiştir. Bunun nedeni, ham petrol üretimi ve ihracatındaki istikrar nedeniyle petrol ihracatındaki artışa bağlı olarak 2022 yılı için ticari değişim hacminin 2021 yılına göre %19,1 arttığı ortalama %48,6 olan ihracat büyümesidir.
Dış ticaretin yerel ekonomideki önemini belirlemek için, dış ticaret hacminin (ihracat+ithalat) GSYH’ye oranı (dışa açıklık derecesi), 2019 yılında %60,6’lık bir artış kaydettiğinden, ulusal ekonominin dış dünyaya maruz kalmaya devam ettiğini göstermiştir. Maruziyet derecesi 2020’de %43,5’e düşerken, 2021’de %113,3’e yükselmiş ve 2022’de %107,5’e düşmüştür; bu da ulusal ekonominin değişikliklerden ve dış koşullardan büyük ölçüde etkilendiğini göstermektedir.
2-) İhracat:
Libya ekonomisinin birincil gelir kaynağı olarak büyük ölçüde hidrokarbon sektörüne dayanması, bu kaynağın tükenmekte olan bir doğal kaynak olarak görülmesi, bu gelir kaynağının küresel petrol piyasalarının koşullarından etkilenmesi, petrol ihracatının toplam ihracatın %90,0’ından fazlasını oluşturması, ulusal ekonomiyi yerel ve uluslararası petrol sektöründeki ani ve önemli değişikliklerin bir sonucu olarak sürekli olarak güçlü şoklara karşı savunmasız hale getirmiştir.
3-) İhracatın Coğrafi Dağılımı:
2019-2022 döneminde toplam ihracatın ortalama %64,6’sını oluşturan Avrupa Birliği ülkelerine yapılan Libya ihracatının yüksek nispi önemini göstermektedir. Avrupa Birliği (Avro Bölgesi) ülkelerine yapılan ulusal ihracatın göreceli öneminin yüksek olmasının nedeni, bu ülkelerin ekonomilerinin büyük ölçüde ham petrole bağımlı sanayi ülkeleri olma özelliğinden kaynaklanmaktadır. Libya’nın Asya ülkelerine ihracatı, dönem boyunca Libya’nın yurtdışına yaptığı toplam ihracatın ortalama %23,6’sına denk geldiği için ikinci sırada yer almaktadır.*
*T.C Ticaret Bakanlığı, Central Bank of Libya
Libya'nın Dış Ticaret Verileri
Libya’nın Dünyaya İhracatında Önemli Ürünler
GTİP | Ürün Tanımı | İhracat Tutarı (Ml $) |
270900 | Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) | 31.890.426 $ |
271121 | Doğal gaz (gaz halinde) | 3.183.197 $ |
999999 (HS6) | Diğer türlü belirtilmemiş emtialar | 1.221.371 $ |
271012 | Petrol ve bitümenli yağlardan elde edilen hafif yağlar ve müstahzarları (petrol veya bitümenli yağ oranı>=%70) | 462.204 $ |
271019 | Diğer yağlar ve müstahzarlar | 299.083 $ |
720449 | Demir ve çelikten diğer döküntü ve hurdalar | 209.110 $ |
281410 | Susuz amonyak | 195.105 $ |
720310 | Demir cevherinin doğrudan indirgenmesiyle elde edilen demirli ürünler (parça, pellet, vb. şekillerde) | 185.296 $ |
271112 | Propan (sıvılaştırılmış) | 181.839 $ |
740400 | Bakır döküntü ve hurdaları | 144.985 $ |
*Trademap, 2022 (Mirror Data)
Libya’nın Mevcut Son 5 Yıldaki (2018-2022) Ortalama İhracatında Satışı Büyüyen Ürünler
GTİP | Ürün Tanımı | Yüzde Değer (%) |
190590 | Diğer ekmekçilik mamulleri, hosti, eczacılıkta kullanılan boş ilaç kapsülleri, mühür güllacı, pirinç kâğıdı vb. ürünler | 1371 |
250100 | Tuz, saf sodyum klorür ve deniz suyu | 741 |
950300 | Çocuk için üç tekerlekli bisiklet, skuter, pedallı araba, oyuncak bebek ve arabaları, diğer oyuncaklar, küçültülmüş modeller vb., bilmeceler (puzzle) | 529 |
702000 | Camdan diğer eşya | 443 |
999999 (HS6) | Diğer türlü belirtilmemiş emtialar | 442 |
691200 | Seramikten sofra ve mutfak eşyası, diğer ev eşyası ve tuvalet eşyası (porselenden olanlar hariç) | 417 |
732020 | Demir/çelikten helezoni yaylar | 346 |
780199 | İşlenmemiş diğer kurşun | 285 |
847170 | Otomatik bilgi işlem makinaları için bellek birimleri | 276 |
640399 | Dış tabanı kauçuktan, plastik maddeden veya terkip yoluyla elde edilen köseleden ve yüzü deriden olup bileği örtmeyen ayakkabılar | 251 |
*Trademap, 2018- 2022 (Mirror Data)
Libya’nın İhracat Yaptığı Ülkelerin Oranı (%)
İhracat Ülkeleri | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 |
İtalya | 17.9 | 20.8 | 22.7 | 26.8 |
İspanya | 14.5 | 7.5 | 10.4 | 10.1 |
Almanya | 14.9 | 9.0 | 11.1 | 9.6 |
Çin | 16.3 | 8.7 | 9.9 | 7.5 |
Yunanistan | 2.3 | 0.6 | 3.1 | 6.5 |
Fransa | 5.4 | 5.6 | 6.6 | 5.8 |
ABD | 2.5 | 2.4 | 6.8 | 5.7 |
Hollanda | 0.7 | 1.3 | 5.1 | 5.4 |
Tayland | 1.6 | 3.5 | 3.5 | 5.0 |
Birleşik Krallık | 0.9 | 0.9 | 4.7 | 4.1 |
12. Türkiye | 1.6 | 17.7 | 2.5 | 2.0 |
Diğer Ülkeler | 17.8 | 22 | 13.3 | 11.5 |
*Trademap 2019-2022, Central Bank of Libya
Libya’nın Dünyadan İthalatı
GTİP | Ürün Tanımı | İthalat Tutarı (Ml $) |
271012 | Petrol ve bitümenli yağlardan elde edilen hafif yağlar ve müstahzarları (petrol veya bitümenli yağ oranı>=%70) | 16.977.122 $ |
271019 | Diğer yağlar ve müstahzarlar | 3.269.213 $ |
711319 | Diğer kıymetli metallerden mücevherci eşyası ve aksamı; kıymetli metallerle kaplanmış veya yaldızlanmış olsun olmasın | 1.221.371 $ |
999999 (HS6) | Diğer türlü belirtilmemiş emtialar | 374.708 $ |
870323 | Binek otomobilleri ve insan taşımaya mahsus motorlu diğer taşıtlar; sadece benzinli, taşıma kapasitesi < 10 kişi, 1500 cm3 < silindir hacmi <= 3000cm3 | 346.924 $ |
841199 | Diğer gaz türbinleri için aksam ve parçalar | 206.234 $ |
300490 | Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere karışık olan veya karışık olmayan diğer ilaçlar; dozlandırılmış veya perakende satış için ambalajlanmış | 190.501 $ |
100590 | Mısır; tohumluk olanlar HARİÇ | 164.332 $ |
160414 | Ton balıkları, orkinoslar ve palamut; hazırlanmış veya konserve edilmiş, bütün veya parça halinde | 181.839 $ |
151219 | Ayçiçeği tohumu ve aspir yağları ve bunların fraksiyonları (ham olanlar HARİÇ) | 144.985 $ |
*Trademap, 2022 (Mirror Data)
Libya’nın Mevcut Son 5 Yıldaki (2018-2022) Ortalama İthalatında Satışı Büyüyen Ürünler
GTİP | Ürün Tanımı | Yüzde Değer (%) |
720838 | Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri; rulo halinde, sıcak haddelenmiş, kaplanmamış, en >= 600 mm, 3mm <= kalınlık < 4.75mm | 537 |
090411 | Karabiber (ezilmemiş, öğütülmemiş) | 515 |
291529 | Asetik asitin tuzları | 420 |
800300 | Kalaydan çubuklar, profiller ve teller | 418 |
722990 | Diğer alaşımlı çelikten teller | 411 |
080132 | Kaju cevizi; kabuksuz (taze veya kurutulmuş) | 409 |
080620 | Üzüm; (kurutulmuş) | 382 |
760529 | Alüminyum alaşımlarından teller; enine kesitinin en geniş yeri <= 7mm | 313 |
842952 | Kendinden hareketli, kulesi 360 derece dönebilen mekanik küreyiciler, ekskavatörler ve küreyici yükleyiciler | 293 |
850164 | Alternatif akım (AC) jeneratörleri (alternatörler); çıkış gücü> 750 kVA | 292 |
*Trademap, 2022 (Mirror Data)
Libya’nın İthalat Yaptığı Ülkelerin Oranı (%)
İthalat Ülkeleri | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 |
Türkiye | 13.3 | 13.3 | 15.6 | 14.2 |
Çin | 15.8 | 15.2 | 12.0 | 11.9 |
İtalya | 8.9 | 8.1 | 8.1 | 11.4 |
Yunanistan | 2.9 | 5.8 | 6.7 | 9.6 |
Mısır | 5.4 | 4.6 | 4.5 | 3.5 |
Almanya | 3.1 | 3.2 | 3.9 | 2.8 |
İspanya | 3.0 | 2.8 | 2.1 | 2.2 |
Hollanda | 3.8 | 4.7 | 3.0 | 1.9 |
Güney Kore | 4.1 | 2.7 | 2.4 | 1.8 |
ABD | 2.7 | 2.3 | 1.7 | 1.5 |
Fransa | 1.4 | 1.4 | 1.2 | 0.8 |
Diğer Ülkeler | 35.6 | 35.8 | 39.8 | 38.1 |
*Trademap 2019-2022, Central Bank of Libya
Libya’nın İthalatında Sektörlere Göre Ülkeler
*Trademap, 2018-2022 (Mirror Data)
Türkiye’nin Libya’ya En Çok İhraç Ettiği 10 Ürün
GTİP | Ürün Tanımı | İthalat Tutarı (Milyon $) |
711319 | Diğer kıymetli metallerden mücevherci eşyası ve aksamı; kıymetli metallerle kaplanmış veya yaldızlanmış olsun olmasın | 371.336 $ |
151219 | Ayçiçeği tohumu ve aspir yağları ve bunların fraksiyonları (ham olanlar HARİÇ) | 121.033 $ |
940350 | Yatak odalarında kullanılan ahşaptan mobilyalar | 68.294 $ |
151529 | Mısır yağı ve fraksiyonları (ham HARİÇ) | 66.322 $ |
271019 | Diğer yağlar ve müstahzarlar | 64.319 $ |
570242 | Dokunmuş halılar ve yer kaplamaları; sentetik ve suni dokumaya elverişli maddelerden, hav yapısında, hazır eşya halinde olan, tufte/floke edilmemiş | 60.821 $ |
391620 | Vinil klorür polimerlerinden monofiller (enine kesitinin en geniş yeri > 1 mm), ince ve kalın çubuklar ve profiller (daha ileri bir işlem görmemiş) | 50.965 $ |
180690 | Kakao ve çikolata içeren diğer gıda müstahzarları (ambalajda <= 2 kg) | 36.881 $ |
961900 | Hijyenik havlular, tamponlar, bebek bezleri ve benzeri hijyenik eşya | 35.273 $ |
940360 | Ahşaptan diğer mobilyalar | 28.834 $ |
*Trademap, 2022 (Mirror Data)
Türkiye’den Libya’nın Mevcut Son 5 Yıldaki (2018-2022) Ortalama İhracatında Satışı Büyüyen Ürünler
GTİP | Ürün Tanımı | Yüzde Değer (%) |
720838 | Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri; rulo halinde, sıcak haddelenmiş, kaplanmamış, en >= 600 mm, 3mm <= kalınlık < 4.75mm | 602 |
490199 | Diğer kitaplar, broşürler, risaleler vb. matbuat | 407 |
080620 | Üzüm; (kurutulmuş) | 395 |
722990 | Diğer alaşımlı çelikten teller | 393 |
700529 | Diğer float cam ve yüzeyi taşlanmış veya parlatılmış diğer cam plakalar; tel ile takviye edilmemiş | 378 |
560210 | İğne işi keçe ve dikiş-trikotaj usulüyle elde edilen lif mensucat | 362 |
851490 | 8514 Pozisyonunda yer alan ocak, fırın ve cihazlar için aksam ve parçalar | 361 |
110311 | Buğdayın kabaca öğütülmesinden elde edilen küçük parçalar ve kaba unlar | 360 |
080132 | Kaju cevizi; kabuksuz (taze veya kurutulmuş) | 357 |
252621 | Çimento; portland, beyaz | 356 |
*Trademap, 2022 (Mirror Data)
Türkiye’den Libya’nın Mevcut Son 5 Yıldaki (2018-2022) Ortalama İhracatında Satışı Azalan Ürünler
GTİP | Ürün Tanımı | Yüzde Değer (%) |
720838 | Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri; rulo halinde, sıcak haddelenmiş, kaplanmamış, en>= 600 mm, 3mm <= kalınlık < 4.75mm | 602 |
490199 | Diğer kitaplar, broşürler, risaleler vb. matbuat | 407 |
080620 | Üzüm; (kurutulmuş) | 395 |
722990 | Diğer alaşımlı çelikten teller | 393 |
700529 | Diğer float cam ve yüzeyi taşlanmış veya parlatılmış diğer cam plakalar; tel ile takviye edilmemiş | 378 |
560210 | İğne işi keçe ve dikiş-trikotaj usulüyle elde edilen lif mensucat | 362 |
851490 | 8514 Pozisyonunda yer alan ocak, fırın ve cihazlar için aksam ve parçalar | 361 |
110311 | Buğdayın kabaca öğütülmesinden elde edilen küçük parçalar ve kaba unlar | 360 |
080132 | Kaju cevizi; kabuksuz (taze veya kurutulmuş) | 357 |
252621 | Çimento; portland, beyaz | 356 |
*Trademap, 2022 (Mirror Data)
Türkiye’deki Sektörlerin Libya Pazarındaki İhracat Potansiyeli (İlk 30)
*Trademap, (Export Potential Map)
Türkiye’deki Sektörlerin Libya Pazarına Gerçekleşen İhracat (İlk 30)
*Trademap, (Export Potential Map)
Türkiye’deki Sektörlerin Libya Pazarındaki Bireysel Ürünlerde Gerçekleşmemiş Potansiyel İhracatı (İlk 30)
*Trademap, (Export Potential Map)
SWOT Analizi
Güçlü Yanları · Diğer ülkelere kıyasla, iş insanımızın zorlu iş yapma kültürüne kolay adaptasyonu · Türkiye’nin ekonomik gücüne duyulan güven · Siyasi kararlılık · Bitme aşamasında olan öncelikli projeler · Merkez Bankaları ile Türk Eximbank ve muadili arasındaki iş birliği potansiyeli · Türk özel sektörünün know-how ve yetişmiş işgücü sağlayabileceği, uzun süreli sözleşmelerle işletme hizmeti verebilmesi | Zayıf Yönleri · İş insanımızın, ülkeyi en üst düzey risk kategorisinde değerlendirmesi · Özellikle bankacılık ve finans kuruluşlarımızın, ülkenin geçiş sürecinde yaşadığı riskleri fırsata dönüştürme farkındalığını görmezden gelmesi |
Fırsatlar · Zengin ülke kaynakları · 2011 yılından itibaren yatırımların yapılamaması · Özel sektörün dinamizminin artması ve giderek güçlenmesi · Özel sektörün üretim/hizmet alanında yatırım yapma isteği · 2000 km kıyı şeridi · Petrol-Gaz alanındaki büyük yatırımlara olan ihtiyaç · Lojistik · Bankacılık ve finans kurumları arasında iş birliği · Kamu kurum ve kuruluşlarının bilişim altyapısı · Hidrokarbon alanında iş birliği | Tehditler · Fiilen, yürütme yasama askeri ve merkez bankasının doğu-batı şeklinde bölünmesine bağlı istikrarsızlık · Karar alma sürecindeki gecikmeler · Vizeler · Finansman sıkıntısı, Kayıpları · Uluslararası standartlarda olmayan mevzuat altyapısı · Merkez Bankasının blokajı |