Sudan’da 15 Nisan 2023 tarihinde Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı ve Orgeneral Abdülfettah El Burhan ve Eski Sudan Devlet Lideri Ömer El Beşir’in iktidarını korumak üzere kurduğu paramiliter bir örgüt olan Hızlı Destek Kuvvetleri’nin(RSF) Komutanı “Hemeti” lakaplı Muhammed Hamdan Dagalo arasında bir güç mücadelesi başlamış ve ülke iç savaşı andıran görüntüler eşliğinde çatışmaların içerisine sürüklenmiştir. Dünya Sağlık Örgütü’nün 21 Nisan Cuma günü açıkladığı veriye göre resmi olarak çatışmalardan kaynaklı ölü sayısı 413 iken ; 3115 kişi de yaralı durumda.
Bilindiği üzere Sudan’da halk , 2019 yılında Ömer El Beşir’i 30 senelik iktidarında gerçekleşen baskıcı eylemleri ve kötü ekonomik yönetiminin ardından; sokaklara çıkarak protesto etmiş ve gerçekleşen eylemlerin ardından El Beşir görevini General Muhammed bin Avf tarafından gerçekleşen darbe ile bırakmak zorunda kalmıştır. Fakat sonrasında Muhammed bin Avf istifasını vermiş ve General Abdülfettah El Burhan sözde yarı sivil bir yönetimin lideri olarak Sudan Egemenlik Konseyi başkanı seçilmiştir. Çatışmalardaki bir diğer figür olan General Hamdan Dagalo ise El Beşir iktidarında kurulmuş olan paralel bir askeri yapılanmanın lideri olarak bulunuyor, özellikle El Beşir rejiminin 2003 yılında çıkan ayaklanmalarında ki rolüyle ön plana çıkan Hemeti lakaplı Dagalo , El Beşir’in en sadıklarından birisi olarak gördüğü bir konuma yükselmiştir. Bunun karşılığını da El Beşir’in sunduğu ödüllerle alan Hemeti özellikle devletin maddi kaynaklarını kullanarak elde ettiği serveti ve kontrol ettiği paramiliter örgütüyle dahil olduğu sınır dışı çatışmalardaki aktif rolüyle dikkat çekmiştir. El Burhan ve Hemeti ikilisinin çatışmada öne çıkmasındaki ana unsurlardan birisi El Burhan’ın tam bir askeri yönetim altında sivil yönetimi devre dışı bırakarak ülkeyi egemenliği altına almak ve burada gücü kontrolü altında bulundurmak hedefinde olmasıdır ancak Dagalo ise bu durumda kendisinin yönetimde saf dışı kalacağını düşündüğünden El Burhan’a karşı bir iktidar mücadelesine girişmiştir. İkilinin çatışmalarının arka planında El Beşir iktidarında oluşturulmuş , Sudan Ordusu(SAF) ve Sudan İstihbarat’ı ve Hızlı Destek Kuvvetleri’nin(RSF) üçlüsünün birbirlerine karşı olan muhalif tutumları vardır. El Beşir’in stratejisin ana noktasında üç kuruluşun da birbirlerine karşı duracağı bir konjonktür yaratarak, iktidarına karşı bir ittifakın önünü kesmek ve aynı zamanda kuruluşları kendisine sadık ederek iktidarını pekiştirmek düşüncesi yatıyordu. Fakat “tahtı” halk protestosuyla sallanan El Beşir, iktidarı zamanında kendi elleriyle yarattığı RSF ve SAF mensuplarınca da desteklenmeyerek gücünü kaybetmiştir. Amansızca ülke yönetimini ele geçirmeye çalışan bu iki tarafın sebepleri yerel dinamiklerle açıklanabilse de meselenin uluslararası boyutu da bulunmaktadır ve üçüncü tarafların bu çatışmadan evvel Sudan’da gerçekleştirdiği diplomasi Sudan’daki çatışmayı anlamada bir kavrayış sunabilir. Öncelikle Sudan’ın komşuları üzerinden yorumlamak gerekirse meselenin bölgesel diplomaside önemine de vurgu yapılmış olacaktır. Mısır Sudan’ı bölgedeki bir diğer aktör Etiyopya’ya karşı bir ittifak olarak görmekte ve çatışmada daha çok Sudan Ordusu General’i El Burhan tarafında destek vermektedir. Mısır’ın bu politikalarının sebeplerini irdelemek gerekirse Mısır Devlet Başkanı Sisi ve El Burhan’ın askeri okuldan arkadaş olmaları ve El Burhan’ın bölgede Sudan’ı Mısır’a daha yakın konumlandırması bir sebep olabilir .Buna ek olarak bölgede Sudan Etiyopya ve Mısır arasındaki Nil Nehri üzerinde süregelen Su diplomasisinde Sudan ve Mısır’ın Etiyopya’nın Büyük Rönesans Barajı projesine Etiyopya’ya karşı olmaları örnek verilebilir. Bu yüzden Mısır Sudan’daki meseleye karşı bir ulusal çıkar dürtüsüyle hareket etmektedir. Bölgedeki diğer aktörlerden Çad ise RSF’ye karşı daha İslamcı bir tabandan destek gören El Burhan yönetimine karşı daha ılımlı bir bakışa sahiptir. Komşu aktörlerin dışında bölgeye dahili bulunan ülkelere BAE’de örnek verilebilir özellikle RSF’ lideri Hemeti’nin yasadışı altın satışlarında en büyük alıcılarından birisi olan BAE , Hemeti’yi bölgedeki nüfuzun arttırabileceği bir araç olarak görüyor. Meseleye dair incelenebilecek bir diğer ülke İsrail’dir. Konuya ilişkin Sudan halkının Filistin meselesinden dolayı İsrail’e olan hasımlığı biliniyor devrik İslamcı lider El Beşir’in de iktidarında bu doğrultuda izlediği politikalar bulunmaktaydı. Şuan ki çatışmalardaki taraflarla ilgili olarak, İsrail’in istihbarat ajansı Mossad’ın RSF lideri Hemeti ile sıkı bir ilişkisi olduğu biliniyor. Bunun aksine İsrail Başbakanı Netenyahu’nun da General El Burhani’yle yakın bir ilişkisi olduğu ortadayken, İsrail’in meseleye bakışı daha çok Kızıldeniz’e verdiği önemde aranabilir. Konuya dair bahsedilmesi gereken bir diğer devlet ise Rusya. Dışişleri bakanı Sergei Lavrov’un geçtiğimiz şubat ayında Sudan’a giderek hem El Burhani’yi hem Hemeti’yi ziyarette bulunarak Sudan’ın çok kutuplu bir düzendeki rolü ve önemi üzerinden açıklamalarda bulunmuştu. Ancak meselesinin daha boyutlu incelenmesi yapılacak olursa Rusya’nın Kızıldeniz’de bir deniz üssü kurmak ülküsü görülebilir, özellikle RSF lideri Hemeti’nin 23 Şubat 2022 tarihinde, Ukrayna savaşından bir gün öncesinde, Sudan Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı sıfatıyla Rusya’yı ziyaret ederek konuya dair yaptığı ılımlı açıklamalarla bu konuya dair somut örnekler ortaya koymuştur. Aynı zamanda bölgede Rusya Merkezli bir kuruluş olan Wagner Group’un faaliyet gösterdiğine dair basına sızan iddiaların bulunması da Rusya’nın bölgede ki çatışmaların arka planında etkisinin olduğuna dair güçlü seziler sunuyor.
Yazan: Mehmet Ali Akdağ
Kaynakça:
- Hemeti ‘set to hand Jebel Amer gold mines to Sudan govt’ – Dabanga Radio TV Online. (n.d.). Dabanga Radio TV Online. https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/hemeti-set-to-hand-jebel-amer-gold-mines-to-sudan-govt
- Copnall, B. J. (2023, April 17). Sudan crisis: Burhan and Hemedti – the two generals at the heart of the conflict. BBC News. https://www.bbc.com/news/world-africa-65297714
- Rickett, O. (2023, April 18). Sudan and a decade-long path to turmoil. Middle East Eye. https://www.middleeasteye.net/news/sudan-decade-long-path-turmoil
- ARPA, E. (2023, April 19). 3 SORUDA – Sudan’da iç çatışmaların arka planı. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/-3-soruda-sudanda-ic-catismalarin-arka-plani/2876238
