30 Ağustos 2023’te Gabon’da gerçekleşen darbe son aylarda gerçekleşen Sahra Altı darbeler silsilesinin bir devamı olarak görülmektedir. Gabon eski bir Fransız sömürgesidir ve bu özelliği diğer darbelerle ilişkilendirilmesinin ana noktasıdır. Ayrıca diğer küresel aktörlerin de etkileri es geçilmemesi gereken bir başlıktır. Fakat Gabon’daki darbeyi anlamamız için darbenin kendine has faktörlerini de incelememiz gerekmektedir.
Afrika kıtası Soğuk Savaş dönemimden beri küresel güçlerin rekabet alanı konumundadır. Bugün Afrika kıtasında Rusya, Amerika ve Çin mücadele ederken Fransa, sömürge dönemi sonrasında ülkelerle yaptığı anlaşmalar sayesinde bölgenin en önemli aktörü haline gelmiştir. Fransa Afrika’da en eski, aynı zamanda en zayıf para birimlerinden biri olan CFA frangını 10’dan fazla ülkede basmaktadır. Ülkeler bu para birimini ucuz olduğu ve para basma kabiliyetlerinin olmamasından dolayı tercih etse de günümüzde parasal bağımlılıktan kurtulmak isteyen ülkelerde tepkiler doğmuştur.[1] Rusya’nın paralı asker birimi Wagner’in söz konusu ülkelerdeki darbelerle ilişkilendirilmesi ve Çin’in darbe yapılan ülkelerle ilişkilerini geliştirmesi, ticari anlaşmalar imzalaması[2] ülke dışı aktörlerin etkisini göstermektedir.
Ülkeyi spesifik olarak inceleyecek olursak bağımsızlık sonrası tarihinden başlamamız gerekmektedir. Ülke 2. Dünya Savaşı’nın ardından bağımsızlık mücadelesine girişmiştir. 1961 yılında bağımsızlığını kazanan Gabon’da, Leon Maba ilk cumhurbaşkanı olmuştur. 1967 yılında Maba’nın ölümüyle daha sonra Müslüman olup adını Ömer Bongo olarak değiştirecek olan Albert Bernard Bongo başa getirilmiştir.[3] Bugünden sonra ülkeyi günümüze kadar Bongo Ailesi yönetmiştir. 2009 yılında ölene kadar ülkeyi yöneten Ömer Bongo döneminde Çin’in Gabon ile ilişkilerini geliştirmesi önemli bir noktadır. Ömer Bongo’nun ardından oğlu Ali Bongo ve kız kardeşi Pascaline Bongo arasında zaman zaman kanlı geçen bir iktidar mücadelesi yaşanmıştır. Buradaki önemli nokta Pascaline Bongo’nun eşinin Çinli olması ve Çin ile iyi ilişkilerinin olmasıdır. 2009 ve 2016 seçimlerini Ali Bongo kazanmıştır. 2016 seçimlerinin ardından ülkede Ali Bongo karşıtı protestolar yapılmış, bu protestolar kanlı biçimde bastırılmıştır. 2019 yılında Suudi Arabistan ziyareti sırasında Ali Bongo felç geçirmiş tedavi için Fas’a götürülmüştür. Lider boşluğundan yararlanmak isteyen bir grup darbe girişiminde bulunmuş lakin iktidar yanlısı bir grup tarafından darbe bastırılmıştır. Burada dikkat çeken nokta ise darbe bildirisinde 2016 yılındaki protestoların kanlı bir şekilde bastırılmasına atıfta bulunulmasıdır.[4]
Ali Bongo iktidara geldiğinde Gabon – Fransa ilişkileri gergin bir seviye izlemiştir. Ali Bongo siyasi olarak İngilizlere daha çok yakınlaşmış, ülkesini İngiliz Milletler Topluluğu (Commonwealth) üyesi yapmış, Çin’in kalkınma yardımlarından yararlanarak ülkesine Çin’in yatırım yapmasını sağlamıştır. Fransa’da bundan rahatsız olarak Ali Bongo’nun ve ailesinin servetini kamuoyuna sunmuş ve Ali Bongo iktidarını zor bir döneme sokmuştur.
Sonuç olarak Gabon’daki darbe girişimi Sahra Altı Afrika bölgesindeki diğer darbelerle benzer özellikler içerse de diğer darbelerden çok kendi siyasi iç yapısı ve iktidar yapısıyla daha çok ilgilidir.[5] Bunun başlıca sebeplerine 2019 darbe bildirisinde kanlı bir şekilde bastırılan protestolara yapılan atıf ve Ali Bongo’nun servetini açıklaması sonrası kamuoyunda Bongo iktidarına oluşan baskı örnek olarak gösterilebilir.
Kaynakça:
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1439202, Jaures Badet, Sömürge Para Sisteminin Ekonomik Etkileri: CFA frangı ve Afrika Ülkeleri Üzerine Bir İnceleme, 2021
- https://www.aa.com.tr/en/africa/china-to-mediate-in-niger-crisis/2984182
- https://islamansiklopedisi.org.tr/gabon
- https://www.orsam.org.tr/tr/gabonda-neden-darbe-girisimi-oldu/
- https://www.setav.org/gabonda-darbeyi-kim-yapti/
Yazan: Ahmet Hasan Arslan
*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Divan Araştırma ve Eğitim Derneği’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.