Koşulların Getirdiği Politika Değişimleri: Türkiye- Mısır

 

14 Şubat tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Başkanı Erdoğan ve Mısır Arap Cumhuriyeti Devlet Başkanı Sisi bir görüşme gerçekleştirdi. Bu görüşme, 2012’de Mısır’da Mursi İktidarının darbeyle devrilmesi ile birlikte Sisi’nin yönetimi ele geçirdiği ve Türkiye’nin Mısır ile diplomatik  ilişkilerinin kesildiği dönem itibarıyla, liderlerin resmi bir siyasi ziyarette bulunduğu ilk toplantı oldu. Sisi iktidarı ile Türkiye’nin ilişkilerindeki bozulmasındaki temel sebepler; Türkiye’nin  darbeci bir iktidarı tanımaması durumunun bulunması ve  Müslüman kardeşlere olan yakınlığı ve dönemin başbakanı Erdoğan ile kurduğu ılımlı ilişkileriyle bilinen Muhammed Mursi’nin idam edilmesi yer edinmektedir.

İki ülke arasındaki ilişkiler, Sisi’nin gerçekleştirdiği darbe ve resmi olarak iktidarda bulunmasının üzerinden geçen yaklaşık 10 yıllık bir sürecin ardından 2020 yılında Türkiye’nin İkinci Libya İç savaşında Ulusal Mutabakat Hükümetine müstenit desteğinden sonra bir kez daha kriz aşamasına girmiştir. Bunun yanı sıra iki ülke Doğu Akdenizdeki deniz yetki alanlanlarının sınırlandırılması gibi bölgesel dinamiklere bağlı olarak gelişen meselelerde de ihtilaflar yaşamıştır.

İki ülkenin ilişkilerinde  2021 yılı itibarıyla normalleşme dönemi başlamış ve ülkeler 2013 yılından bu yana maslahatgüzar düzeyde devam eden diplomatik temsillerini büyükelçilik seviyesine çıkarmıştır. Akabinde karşılıklı büyükelçi atamaları yapılmıştır. Bilindiği üzere normalleşme sürecini simgeleyen en önemli gelişmelerin başında ülke liderlerinin buluşmaları yer alır. Bu hususta süreç içinde  ülke liderleri 2022 yılında FIFA Dünya Kupası’nın gerçekleştiği Katarda, “Doha” şehrinde ve yapılan 2023 G-20 Zirvesinde bir araya gelmişlerdir. 14 Şubat 2024 gerçekleşen Erdoğan-Sisi buluşması ise Türkiye’nin Mısır ile olan ilişkilerindeki iyileşmelerin bir inkişafıdır

Bu hususta Türkiye ve Mısır arasında yaşanan gelişmeler “Ekonomik Hedefler”,  “Akdeniz Jeopolitiği”, “Libya”, “Gazze”,  başlıklarında değerlendirilebilir.

Ekonomik Hedefler

Mısır özelinde borçlanma 2014-2021 yılları itibarıyla 392 Milyar dolara yaklaşmış durumdadır. Bu hususta Mısır’ın özellikle körfez ülkelerinden gelecek yatırımcılar başta olmak üzere bölgesel ve ikili düzeyde  ilişkilerini geliştirme yolundadır.  Ekonomideki kötü gidişatın yanı sıra Mısır ekonomisini ani etkileyen ve enflasyonu tetikleyen olaylarda olmuştur. Örneğin 2021 yılının 23 Mart ve 29 Mart tarihleri  arasında Süveyş Kanalının tıkanmasıyla gerçekleşen 95 Milyon $ bir zarar bulunmaktadır. Süreç içinde ekonomideki kötü gidişat halkın tepkilerine sebep olmuştur.

Geçtiğimiz yıl düşük ücretler sebebiyle gerçekleştirilen 8 Şubat grevleri buna dair somut bir örnektir. Özellikle dış borçlanma ve yatırımcı arayan Mısır, ekonomik çözümler için sıklıkla başvurduğu kurumlardan birisi olan IMF sağladığı kredilerine rağmen, borçlarını ödemekte zorlanmaktadır.

Alternatif olarak körfez ülkelerinin önde gelen ülkelerinden yatırımcı teşvik ederek, likidite sağlamaya çalışmaktadır. Ancak koşulsuz olarak gerçekleşmeyen bu yatırımlar Mısır’ın egemenliğine zarar vermeye başlamıştır. Mısır’daki ekonomik kötü gidişata dair bir diğer somut örnek ise devletin geçtiğimz yılın temmuz ayında hazine varlıklarından 1.9$ tutarında bir satış yapılacağını bildirmesi olmuştur.

Türkiye ise özellikle 2018 yılı itibarıyla enflasyon problemi yaşamaktadır. Son olarak 5 Şubat 2023 depreminin getirdiği insani kaybın yanı sıra, ekonomik yıkım da Türkiye’ye büyük bir mali zarar yaşatmıştır. Bu hususta Türkiye de ikili ve bölgesel ilişkilerinde özellikle dış yatırımı teşvik edecek şekilde politika değişimleri yaşamıştır.

Türkiye özellikle son beş senelik periyot içerisinde yaptığı savunma sanayii teşvik hamleleriyle, Siha ve İha gibi çağdaş dönemin istihbarat servisleri ve harp stratejileri için elzem olan projeleriyle de ihracat artısı sağlayabilmiştir. Bu minvalde Mısır ile olan yakınlaşma sürecinin getireceğin ticaret hacmindeki müstakbel artışların, olağan sıklığı dikkate alınırsa, kısa vadeden ziyade uzun vadede gerçekleşmesi daha muhtemel duruyor.

Fakat Türkiye’nin savunma sanayi ticaretiyle artık yeni bir güç olarak pazarda yer aldığı gerçeğini göz önüne almak ve Mısır ile Savunma sanayii odaklı bir ihracatın gerçekleştirilmesinin; Türkiye için ticari bir kazanım, Mısır için belirli savunma ve silah endüstri pazarlarına olan bağımlılığını kırabileceği bir alternatif sunabileceğini belirtmek gerekir.  Ancak savunma sanayinin ticaret hacmindeki payının Libya’daki statüko devam ettiği sürece gerçekleşmesi kısa vadede mümkün durmamaktadır.

 

Akdeniz Jeopolitiği

Doğu Akdenizdeki Enerji kaynakları iki ülke arası ilişkilerin bir diğer noktası, meselenin özünde Doğu Akdeniz’de yer alan ve potansiyel doğalgaz rezervleri bulunan parseller üzerinde devletlerin yetkilerini nasıl sınırlandırabileceklerini henüz belirlememiş olmalarıdır. Türkiye’nin Ege Denizi’nde  Yunanistan ile, Akdeniz’de Güney Kıbrıs Rum Cumhuriyeti ile yaşadığı ana ihtilaf, Mısır’ın da ilişkilerini Türkiye aleyhine Yunanistan ile işbirlikçi bir tavır takınmasına sebep olmuştur.

Bu mesele için, Türkiye’nin  Mısır ile yakınlaşmasının Yunanistan’ı saf dışı bırakabilecek ortak mutabakatlar zinciri oluşturmasına yardımcı olabileceği makul bir seçenek gibi durmaktadır. Zira Yunanistan’ın Mısır ile yürüttüğü zımni bir doğu Akdeniz politikası bulunmaktadır.  Örneğin, Türkiye’nin Libya ile 2019 yılında yayınladığı ortak mutabakata karşı Yunanistan  Mısır ile birlikte bölgenin sınır hatlarını farklı çizen bir mutabakat yayınlamıştır.

Bir diğer boyut ise lojistik altyapı konusudur. Doğu Akdenizdeki bu enerji rekabetinde Türkiye; Anadolu üzerinde sahip olduğu boru hatlarıyla, Mısır da sahip olduğu geniş hinterland ve sıvılaştırılmış gaz ihracatıyla öne çıkmaktadır. Bu gerçeklikler, iki ülkeyi bölgedeki enerjinin öteki bölgelere ve küresel pazara arzı konusunda da stratejik hale getirmektedir. Ancak ülkelerin aksi tutumlara sahip oldukları, Libya iç savaşı gibi meseleler ise Doğu Akdeniz diplomasisi için muhtemel sorunları arz ediyor. 

Libya

Libya’da “İkinci Libya Savaşı” olarak adlandırılan ve 2014 yılından buy ana süren, ülkeyi doğu batı eksenli bölmüş iki ayrı grup bulunmaktadır. Türkiye, 2019 yılında TBMM’nin de onaylı çıkardığı mutabakatla Libya’daki misyonunu genişletme kararı alarak Türkiye’nin BM tarafından da tanınmış olan Fayez el Sarraj liderliğindeki Ulusal Mutabakat Hükümeti’ni (GNA) desteklemeye karar vermişti. Bu kararın kapsamı, Libya’nın batısında kontrolü elinde bulunduran GNA için askeri lojistik desteği sağlamak ve askeri unsurların eğitimine katkıda bulunmayı içeriyordu.

Libyaya dair  Bölgedeki bir diğer önemli aktör Mısır ise Türkiye’nin aksine, Türkiye’nin desteklediği uluslararası kabul görmüş ve BM destekli Libya hükümetine karşı bir diğer cenah olan ülkenin doğusunda yer alan General Halife Haftar’ı desteklemişti.

Libya İç savaşı Mısır’ın sınır güvenliği, bölgesel nüfuzu açısından önemli meselelerden birisidir. Özellikle Türkiye’nin Libya’ya müdahalesine karşı Mısır’ın takındığı menfi tavırların temelinde; Türkiye’nin Trablusgarptaki askeri himayesinin sürmesi ve Müslüman Kardeşler’e uzun süreli Türk desteğinin Trablusgarta da örgütlenmesi endişesi yatmaktadır. Özellikle Libya meselesinde ulusal güvenlik odaklı politikalar izleyen Mısır için bölge dışı bir aktör olarak düşündükleri Türkiye’nin GNA’ya sağladığı askeri ve istihbarat destek, askeri dengelerin tersine dönmesine ve Libya krizine dahil olan tüm aktörlerin siyasi hesaplamalarının yeniden düşünmesine yol açmıştır. Bu da  Mısır’ın Libya’da Hafter partizanı tutumlarından, çatışmacı konumundan uzaklaşmasına sebep olmuştur.

Örnek verilecek olursa; 2021 yılında Mısır’ın Tripoli Elçiliğini yeniden açması Ulusal Mutabakat Hükümeti’ni ötekileştirici tavrından vazgeçmeye başladığının en önemli göstergelerinden birisidir. Benzer şekilde  7 Şubat 2024 tarihinde Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti  Başbakanı Abdülhamid Dabaiba arasında gerçekleşen görüşmede Türkiye, Hafter destekli Bingazi hükümetine diplomatik bir adım atarak, Bingazi’deki konsolosluğunu yeniden açma kararı almıştır.

Ancak iki ülke arasındaki yeni gelişmelere rağmen uzlaşmayı zor kılan çeşitli etmenlerin varlığı hala sürmektedir. En temel örnek, Mısır’ın Türkiye aleyhine sunduğu i Türkiye destekli binlerce Suriyeli paralı askerin Libya’dan bulunması iddiasıdır. Bununla beraber Türk askeri varlığının Libya’dan geri çekilmesi gerektiği vurgusunun bulunmasıdır. Ancak Türkiye, Libya iç savaşında taraflar arasında arabulucu olabilecek önemli bir aktör konumunda bulunmakta ve böylesi reddedici tavırların Mısır içinde çözümsüzlük getireceği açıkça görülmektedir.

Gazze

Ortadoğu’nun çözümsüz çatışmalarının odak noktalarından birisi Filistin meselesi olmuştur. Bölgede yeniden cereyan eden, Gazze’de Ekim ayında Hamas’ın saldırıylarıyla başlayan ve İsrail’in yoğun askeri güç kullanarak sürdürdüğü çatışmalar dünya gündeminde yer aldığı gibi bölgesel aktörlerinde odak konusu haline geldi. İki ülke Liderlerininde toplantısının yoğun gündemlerinden birisi Gazze meselesiydi. Bu hususta  Erdoğan: Netenyahu yönetiminin işgal ve katliam politikasını sürdürdüğünü ve ateşkes ilan edilmesi gerektiğini söylerken Sisi, Erdoğan’ın açıklamalarının destekler nitelikte “Gazze’de derhal ateşkes sağlanması ve Batı Şeria’daki gerilimin yatıştırılması gerektiğini belirtmiştir.

Filistin meselesinde, Türkiye’nin  İsrail’in eylemlere karşı tutumu belirli bir tutarlılık izlerken İsrail ile olan iyi ilişkileriyle bilinen Mısır bu meselede farklı bir politika izlemektedir. Bunun temel sebebi aslında Mısır için yeniden ulusal güvenlik endişelerinin ağır basmasıdır. Savaş ile birlikte yaklaşık 1,4 milyon insan — bölge nüfusunun yarısından fazlası — çadır kamplarına,barınaklara mecbur kalmış vaziyettedir. Bunun yanı sıra, İsrail’in Refah’a her an bir saldırı beklentisi de bulunmaktadır. Bu hususta Mısır, Refah’a yönelik bir kara saldırısının yüz binlerce yerinden edilmiş Filistinliyi sınırın ötesine ve Mısır’ın Sina Yarımadası’na iteceğinden endişe etmektedir.

Sonuç

Mısır ve Türkiye diyaloğu, ülkelerin kazan kazan durumuna geçebilecekleri siyasi saflar bulunmamasına karşın, siyasi uzlaşmanın Mısır için daha elzem olduğu bir konjonktür ortaya koyuyor. Mısır’ın güneyinde süregelen Sudan İç savaşı, batı komşusu Libya’da süren içsavaş, doğu sınırında varoluşuyla çatışmaların odağında bulunan İsrail devleti; Mısır için ne ekonomik  bağlamda ne de güvenlik boyutunda istikrarı sağlayabilecek bir periferi sağlamamıştır. Aksine Mısır devletinin dış politikasını ulusal güvenlik endişeleri meşgul etmeye devam etmektedir. Mısır’a komşu devletlerde yaşanan bu gelişmeler; gerek Mısır’ın askeri harcamalarının yüksek derecede seyretmesine gerekse iç tüketimi karşılayabilecek üretim dengesini sağlamasında yaşadığı problemler sebebiyle ülkenin dış yatırımcılara veya ekonomik destek paketlerine başvurmasına sebep olmaktadır. Bu da  ülkenin ekonomik egemenliğini kırabilecek tavizler verebilmesine sebep olabilmektedir.

Bu hususta bölgede aktif faaliyetleri bulunan ve  olarak birçok ülkede nüfuza sahip Türkiye, Mısır için; Libya ve Sudan iç savaşlarında arabulucu ve çözüm sunabilecek bir partner olabilir. Yalnızca askeri bağıtta değil, Türkiye kızıldenizdeki varlığıyla Mısır ekonomisinin can damarı olan süveyş kanalının güvenliğini sağlamada da müşterek bir kuvvet olabilir. Türkiye için de Mısır ile olan iyi ilişkilerin sağlayabileceği avantajlar bulunmaktadır. Bunun başında Doğu Akdeniz, deniz yetki alanlarının sınırlandırılması meselesi bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Türkiye için önemli bir ihracat kapısı olma potansiyeli taşıyan Mısır, Akdeniz’de kaçakçılık, terörizm gibi faaliyetlerin önlenmesinde ortaklık sağlanabilecek mâkul bir seçim olabilir.

 

KAYNAKÇA

Türkiye-Mısır ilişkilerinin normalleşmesi ekonomide yeni fırsatlar doğurabilir. (n.d.). https://www.aa.com.tr/tr/analiz/turkiye-misir-iliskilerinin-normallesmesi-ekonomide-yeni-firsatlar-dogurabilir/2226447

Magdy, S. (2024, February 14). Leaders of Turkey and Egypt unite in efforts to stop Israel’s looming offensive in Gaza’s Rafah | AP News. AP News. https://apnews.com/article/egypt-turkey-erdogan-gaza-israel-hamas-0a225583051053183e246deba204eb26

Nawar, B., & Nawar, B. (2024b, February 15). Turkish President Erdogan Visits Egypt, Signs Joint Declaration with Al-Sisi | Egyptian Streets. Egyptian Streets. https://egyptianstreets.com/2024/02/15/turkish-president-erdogan-visits-egypt-signs-joint-declaration-with-al-sisi/

Español, M. (n.d.). Egyptian workers strike back as inflation bites. The New Arab. https://www.newarab.com/analysis/egyptian-workers-strike-back-inflation-bites

Euronews. (2022, March 23). Mısır son 6 yılda 4. kez IMF’den destek istedi. Euronews. https://tr.euronews.com/2022/03/23/m-s-r-son-6-y-lda-4-kez-imf-den-destek-istedi

Agencies, N. a. S. &. (n.d.). Cash-strapped Egypt to sell state assets to Gulf nations. The New Arab. https://www.newarab.com/news/cash-strapped-egypt-sell-state-assets-gulf-nations 

Review, E. D., & Review, E. D. (2020, August 25). False Hopes and False Starts: Egypt’s Efforts to Modernize its Military Industry – The Tahrir Institute for Middle East Policy. The Tahrir Institute for Middle East Policy –. https://timep.org/2019/07/25/egypt-modernize-military/

Dagres, H. (2023b, February 2). Egypt just seized part of Libya’s maritime zone. What’s the story behind the Egyptian decree no one is talking about? Atlantic Council. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/egypt-just-seized-part-of-libyas-maritime-zone-whats-the-story-behind-the-egyptian-decree-no-one-is-talking-about/

I, H. (2023, February 12). Egypt just seized part of Libya’s maritime zone. SweetCrudeReports. https://sweetcrudereports.com/egypt-just-seized-part-of-libyas-maritime-zone/

Gibson, L. (n.d.). What do revived Turkey-Egypt relations mean for the region? The New Arab. https://www.newarab.com/analysis/what-do-revived-turkey-egypt-relations-mean-region

Morrow, B. (2021, March 25). Suez Canal blockage reportedly costing $400 million an hour, could last “weeks.” Theweek. https://theweek.com/speedreads/973967/suez-canal-blockage-reportedly-costing-400-million-hour-could-last-weeks

Dagres, H. (2023d, February 2). Egypt just seized part of Libya’s maritime zone. What’s the story behind the Egyptian decree no one is talking about? Atlantic Council. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/egypt-just-seized-part-of-libyas-maritime-zone-whats-the-story-behind-the-egyptian-decree-no-one-is-talking-about/

Egypt and Türkiye: The crowning of a new friendship? | ISPI. (2024, February 16). ISPI. https://www.ispionline.it/en/publication/egypt-and-turkiye-the-crowning-of-a-new-friendship-164113

 

Yazan: Mehmet Ali AKDAĞ

 

At vero eos et accusamus et iusto odio digni goikussimos ducimus qui to bonfo blanditiis praese. Ntium voluum deleniti atque.

Melbourne, Australia
(Sat - Thursday)
(10am - 05 pm)