Akdenizde Enerji Politikaları, Filistin Çatışmaları Sonrası İsrail ve Mısır

Mısır ve İsrail arasındaki ilişkiler Mübarek’in devrilmesiyle başlayan siyasi kriz içeren sürecin ardından Sisi’nin göreve gelmesiyle ekonomik ve siyasi anlamda pozitif gelişmeler yaşanmıştı. Sisi yönetiminde bilhassa ekonomik bağlar derinleşmeye başlamıştır. Bu hususta taraflar arasında çeşitli mutabakatlar imzalanmış; somut olarak Mısır ve İsrail arasında “Qualifying Industrial Zones (QIZ)” projesi geliştirilmiştir. Bu proje kısaca İsrail ve Mısır’ın ticaret, turizm ve enerji sektörlerinde işbirliği yaparak ilişkilerini geliştirmelerine dayalı bir anlaşmaydı. İki ülke ilişkilerinde ticaret hacmini arttırmayı planlarken; 7 Ekim itibarıyla Filistin’de süregelen savaşın taraflarda yadsınamaz bir etkisi olmuştur. En belirgin etki ise Mısır için doğalgaz tedariğinde yaşanan aksamalar olmuştur. İsrail, Mısır için hidrokarbon rezerv açığını karşılamada önemli bir partner durumundaydı. Bu hususta yaşanan siyasi gelişmeler ile birlikte; bu yazıda Doğu Akdeniz enerji ticaretinde taraflardan bahsedilecek akabinde, ülkelerin enerji ve ticaret ilişkileri üzerinden Filistin Savaşı ve sonrasına dair bir değerlendirme yapılacaktır.

Doğu Akdeniz bölgesi 3,9 milyar varil petrol barındırırken, 64,1 trilyon metreküpe yakın doğalgaz rezervi bulundurmaktadır. [1] Bu hususta kaynaklar arasından değerlendirilmesi en muhtemeli hidrokarbon doğalgaz rezervidir, Bölge hidrokarbon rezervlerinde ilgili ülkeler başta Mısır ve İsrail’dir, Bu ülkeler arasında aktif olarak üretimde rezerv üretiminde bulunan ülke Mısırdır. Sınırları içerisinde “LNG” terminalleri bulunduran ve “Idku ve Damietta “ limanları üzerinden gaz tedariği sağlayan Mısır; bölgedeki keşfedilmiş hidrokarbon doğalgaz kapasitesinin yarısından fazlasına sahiptir. Ancak Mısır yıllık üretilen doğalgaz miktarını büyük oranda iç tüketimine harcamaktadır. Mısır’dan sonra bölgede en fazla rezerve sahip olan İsrail, sahip olduğu kaynaklarla iç tüketimini karşılayabilecek düzeydedir. İsrail bu yolla cari fazla vererek, üretim fazlası oluşturabilmektedir.

İsrail Hidrokarbon rezerv üretiminde 2021 yılı istatistikleriyle küresel sıralamada 659 787 TJ üretim ile 31.sırada yer almıştır. İsrail total hidrokarbon rezerv üretimin de 44.5% ihracat payına sahiptir.

2022 yılı istatistikleriyle İsrail Mısır’a 1,24 milyar $ tutarında meta ihraç etmiştir. İsrail’den Mısır’a ihraç edilen başlıca ürünler Petrol türevi gazlar (1,11 Milyar Dolar), Plastik Kaplı Tekstil Kumaş (24,9 Milyon Dolar) ve Hafif Kauçuklaştırılmış Örme Kumaştı (24,8 Milyon Dolar). Son 27 yılda İsrail’in Mısır’a ihracatı yıllık% 13,7 artışla 1995’teki 38,4 Milyon dolardan 2022’de 1,24 Milyar dolara yükselmiştir.

2022 yılı istatistikleriyle Mısır, İsrail’e 248 milyon$ tutarında meta ihraç etmiştir. Mısır’dan İsrail’e ihraç edilen başlıca ürünler Amonyak (66,2 Milyon Dolar), Petrol türevi gazlar (35,1 Milyon Dolar) ve Yapı Taşı (12,8 Milyon Dolar) idi. Son 27 yılda Mısır’ın İsrail’e ihracatı yıllık% 0,64 artışla 1995’teki 209 milyon dolardan 2022’de 248 milyon dolara yükselmiştir.

Göz önünde bulundurulması gereken bir diğer istatistik ise İsrail’in Mısır’a ihracatının %89.8’e yakının Petrol türevi gazlar(Hidrokarbon, Sıvılaştırılmış doğalgaz vb.) olmasıdır. Verili istatistkler Mısır ve İsrail arasındaki ticari ilişkilerde Mısır’ın İsrail ile olan bağımlılığını anlamada önemli bir referans olmaktadır. [5]

Ekonomisindeki kötü gidişat süren Mısır için İsrail-Filistin çatışmaları, Husilerin Kızıldenizde yarattığı tehlikenin yol açtığı güvenlik sorunun, Mısır’ın Süveyş Kanalı gelirlerindeki düşüşe sebep olması meseleyi daha çok derinleştirmiştir. Kamu borcu Gayri Safi Yurtiçi Hasılası’nı aşan Mısır için can simidi sermaye yatırımları kazandırmak olmuştur. Mısır başbakanı Madbouly Şubat ayında yaptığı açıklamada BAE’den ve körfez ülkelerinden gelecek 35 Milyar Dolarlık yatırımdan bahsetmişti. (Middle East Monitor, 2024) Bu yatırımlara Ras al-Hekma yarımadasında yer alacak “New City Project” gibi projelerde dahildi. [6] Ekonomik kötü gidişatının yanısıra Filistin savaşının Mısır’ı nasıl etkilediğini anlayabilmek için taraflar arasındaki ilişkileri kısaca değerlendirmek gerekir. Mısır 7 Ekim öncesinde İsrail ile olan ticari seyrinde İsrail Mısır ile 2019 yılında imzaladığı sözleşme ile Mısır’a 15 Milyar Dolar değerinde gaz ithalatı sağlayacağı bir anlaşma imzalamıştı. [7] taraflar için değerli olan bu anlaşma da Mısır; 2018 yılı itibarıyla ilk defa iç tüketimini aşarak sıvılaştırılmış gaz ve doğalgaz kaynaklarında cari olarak açık veren ekonomisini idame ettirebileceği bir ticari denge bulabilmişti. İsrail’in açık denizdeki Tamar ve

Leviathan gaz sahalarından gelen Hidrokarbon gaz tedariğini Mısır’ın Nil Deltası’ndaki Edku ve Damietta sahip olduğu tesislerinde sıvılaştırılmış doğal gaza (LNG) dönüştürmek ve ardından gemiyle ihraç etmek suretiyle, hem iç tüketimini idame ettirebilecek alışverişi düzenliyor hem de LNG vasıtasıyla ek gelir sağlayabiliyordu. İsrail, Mısır için önemli bir partner olmasının yanı sıra bölgede özellikle Rusya-Ukrayna savaşıyla beraber Avrupa ülkelerine de bir alternatif olmasıyla Doğu Akdenizde enerji arzı sağlamasıyla önemli bir alternatif olarak yer almaktaydı. İsrail iç tüketimini dengeleyici ve üretim artısı sağlamasıyla; enerjiyi iki boyutlu bir strateji olarak kullanmak üzere orta vadeli stratejiler geliştirmiştir. “Israil Enerji Bakanı Eli Cohen’in yaptığı bir açıklamada Enerji ihracatının İsrail için stratejik olarak önemini vurgulaması da bu kanıyı doğrular niteliktedir. [8]

Böylesi etkileşimli ve potansiyel bir ticaret ağının seyri, İsrail-Filistin savaşı sonrası nasıl değişmiştir ?

7 Ekim saldırıları ile başlayan süreçte gelişen süreçte İsrail ve Mısır arasındaki doğal gaz ikmalinde %15’e yakın bir artış olduğu gözlemlenmiştir. Saldırıların ilk ayında İsrail’in, Mısır’ın gaz tedariğinde de önemli bir payı olan, Tamar gaz sahasındaki ithalatı %80 oranında azalmış durumdaydı. Özellikle son döneminde petrol ve gaz üretiminde negatif ivmelenme yaşayan Mısır, Tamar’ın süreç içerisinde kapatılması ve İsrail’den tedarik edilen hidrokarbon rezervlerinin ithalatının aksamasıyla büyük ölçekli LNG ihracatına devam edebilmesinde problem yaşamıştır. Bu durumun yarattığı kısa süreli krize, bir de Mısır’ın enerji sahalarından birisi olan Zohr üzerinde üretimin düşmesi durumu Mısır ekonomisine darbe vurmuştur. İsrail tarafında ise Hamas’ın saldırıları sonucu kapatılan Ashkelon limanı, İsrail’in bu gaz ticaretini sekteye uğratmıştır. İstatistikler gösteriyor ki İsrail’in ithalat sağladığı transit limanlarından en önemlisi Ashkelon’dur. Bu hususta İsrail liman güvenliği sebebiyle gemilerin petrol tedariğini Sina yarımadasının yer alan Eilat limanından çıkartmak zorunda kalmıştır.

Mevcut durumda taraflar arasında 2019 yılında imzalanan mutabakatın vadettiği 15 Milyar $ ticari hacmin korunması veya İsrail Ağustos ayında yaptığı açıklamada, Mısır’a gaz ihracatını 11 yıl boyunca yılda 3,5 milyar metreküp (bcm) daha arttırma planlarını sürdürebilmesi mümkün

gözükmemektedir. Bu durum savaşın sürmesi durumuyla paralel gelişmeler gösterecektir. Savaşın yarattığı siyasi, sosyolojik problemlerin yanı sıra Mısır özelinde ekonomik girdi sağlayabilmek ve ticari dengeyi koruyabilmek önem teşkil ediyor. İsrail ile olan ticaretinde kalibreli bir bağımlılık durumu bulunsa da, Mısır da Edku ve Damietta gibi Avrupa’ya ve Akdeniz ticaretinde altyapısı güçlü iki limanında LNG oluşturmak gibi süreçlerle ticari girdi sağlayabilmekteydi. Savaşın gidişatının belirleyeceği bu süreçte; İsrail, Mısır için önemli ticari partner olarak yer alıyordu ancak sürecin uzaması stratejik partnerlikte müstakbel bir ayrılığa sebep olabilir.

KAYNAKÇA

1. Annual Energy Outlook 2023 – U.S. Energy Information Administration (EIA). (n.d.). https://www.eia.gov/outlooks/aeo/
2. Doğu Akdeniz Enerji Potansiyelinin Avrupa Enerji Krizinde Yeniden Değerlendirilmesi – DİPAM. (n.d.). https://dipam.org/dogu-akdeniz-enerji-potansiyelinin-avrupa-enerji- krizinde-yeniden-degerlendirilmesi/
3. Egypt – Countries & Regions – IEA. (n.d.). IEA. https://www.iea.org/countries/egypt/natural-gas
4. Israel – Countries & Regions – IEA. (n.d.). IEA.

   https://www.iea.org/countries/israel/energy-mix

5. Middle East Monitor. (2024, February 25). Egypt PM: ‘UAE to pump $35bn into Egypt within 2 months.’ Middle East Monitor. https://www.middleeastmonitor.com/20240224- egypt-pm-uae-to-pump-35bn-into-egypt-within-2-months/
6. Reuters. (2024, February 26). Egypt, Jordan dependence on Israeli gas increases despite war. Ctech. https://www.calcalistech.com/ctechnews/article/hyovgd9ha
7. UN-HABITAT WORLDWIDE. (2020, February 21). Ras Al Hekma: Towards sustainable

and inclusive new Waterfront City [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=m44GSjx8XpQ

8. San, A. R. (2018, February 19). Egypt signs $15 billion natural gas deal with Israel. Egypt Signs $15 Billion Natural Gas Deal With Israel. https://www.trtworld.com/business/egypt- signs-15-billion-natural-gas-deal-with-israel-15318
9. EU EGYpt Israel Memorandum of Understanding. (n.d.). Energy. https://energy.ec.europa.eu/publications/eu-egypt-israel-memorandum-understanding_en

10. Elliott, S. (2023, November 17). S&P Global Commodity Insights.

https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/natural- gas/111723-egypt-took-82-of-contracted-gas-from-israels-leviathan-in-october-newmed.

11. Israel (ISR) and Egypt (EGY) Trade | The Observatory of Economic Complexity. (n.d.). The Observatory of Economic Complexity. https://oec.world/en/profile/bilateral- country/isr/partner/egy