Azerbaycan Cumhuriyeti, Kafkasya’da yer alan bir ülkedir. Güney Kafkasya’nın en büyük yüz ölçümüne sahip ülkesi olan Azerbaycan’ın doğuda Hazar Denizi ile birleşirken, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Gürcistan, batıda Ermenistan ve güneyde İran ile komşudur.
Azerbaycan’ın başkenti Bakü olup, resmi dili Azericedir. Resmi dil dışında bölgede Rusça ve Ermenice, en çok konuşulan diğer iki dildir. Yüzölçümü 86 bin km2’yi aşkın ve nüfusu 10 milyon civarında seyretmektedir.
1918’de ilk kez Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti adıyla kurulmuş ancak 26 Nisan 1920’de Kızıl Ordu sınırı geçerek Azerbaycan’a girmiş, 28 Nisan 1920’de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuş ve ardından Sovyetler Birliği topraklarına katılmıştır. Ülkenin 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılması ile tekrar bağımsızlığını kazanmıştır.
Eylül 1991’de Dağlık Karabağ’daki Ermeni çoğunluk, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nden ayrılmak istemiştir. Bunun üzerine, SSCB’nin çözülme sürecinde başlayan Birinci Dağlık Karabağ Savaşı 1994 yılında sona ermiştir. Dağlık Karabağ ve onu çevreleyen 7 bölge (Kelbecer, Lâçin, Kubatlı, Fuzuli, Zengilan, Ağdan ve Cebrail) o zamana kadar uluslararası alanda Azerbaycan’a bağlı kabul edilirken, savaş sonrasında bölge, AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı)
öncülüğünde yapılan görüşmeler sonucunda fiilen bağımsız kabul edilmiştir. Buna karşın hiçbir devlet tarafından diplomatik olarak tanınmamış, herhangi bir diplomatik misyonu olmamıştır. 2020 yılına gelindiğinde ise çatışma sonrası Dağlık Karabağ ve yedi bölge Azerbaycan yönetimine tekrar girmiştir.
Azerbaycan’ın yeniden kuruluşundan bu yana 4 farklı Azerbaycan vatandaşını cumhurbaşkanı yapan Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılmıştır. Ayaz Muttalibov 1 defa (1991-1992), Ebulfez Elçibey 1 defa (1992-1993), Haydar Aliyev 2 defa (1993-1998, 1998-2003), İlham Aliyev ise (2024 Cumhurbaşkanlığı seçimi dahil) 5 defa (2003-2008, 2008-2013, 2013-2018, 2018-2024) cumhurbaşkanlığına seçildiler.
26 Eylül 2016 yılında Azerbaycan‘da anayasa referandumu yapılmış ve değişiklik teklifini kabulüyle Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldan yedi yıla çıkarılmıştır. Bu sebeple 2018’deki seçimde, Cumhurbaşkanı ilk kez yedi yıllığına seçilecektir ancak Cumhurbaşkanlığı seçiminin erken bir tarihe alınmasıyla, 2024 yılında seçim süreci tamamlanmıştır.
Azerbaycan’da Cumhurbaşkanlığı seçiminin normalde 2025’te yapılması planlanıyordu. Ancak ülkede siyasi tarih açısından bir dönüm noktası sayılacak Karabağ zaferinin yaşanmasıyla yeni bir durum oluşturmuştur. Bu zafer iç ve dış politikalar açısından önemli sonuçlar doğurmuş ve bu sonuçlardan biri de Cumhurbaşkanlığı seçiminin erkene alınması olmuştur.
1988-1994 arasında gerçekleşen Birinci Karabağ Savaşı sürecinde, yüz binlerce insan büyük baskılar sonucu bölgeden Azerbaycan’a göç etmiş ve ülke bir milyona yakın mülteci ve zorunlu göçmen misafir etmek zorunda kalmıştır. Ermenistan, Azerbaycan himayesindeki Karabağ’ı peyderpey işgal etmiştir. Nitekim 8 Mayıs 1994’te imzalanan “Bişkek Protokolü” ile ateşkes sağlanmıştır. Karabağ sorununun çözümü için de AGİT-Minsk grubu oluşturulmuştur. Fakat AGİT- Minsk grubu otuz yıl süresince Karabağ sorununun çözümüne ilişkin ciddi bir karar almamıştır. Karabağ’ın işgali, Birleşmiş Milletler tarafından uluslararası hukuka aykırı bulunmasına rağmen Ermenistan işgal ettiği topraklardan çıkmamış, aksine burada de facto bir durum oluşturarak, Karabağ’a yeni bir statü kazandırmaya çalışmıştır.
Azerbaycan, sorunun diplomatik misyonda çözüme kavuşması için çaba sarf etmiş ve uluslararası camiadan da destek beklemiştir. Azerbaycan’ın bu yapıcı tutumu işe yaramamış, Ermenistan sorunu büyütmeyi sürdürmüş ve nihayet 27 Eylül 2020’de işgali altındaki Karabağ hariç, Azerbaycan topraklarına saldırmıştır. Bu saldırı ile birlikte Azerbaycan taarruza geçmiş ve otuz yılı aşkın süreden sonra Karabağ’ı tekrar topraklarına katmıştır.
Azerbaycan, Karabağ zaferiyle işgal altındaki topraklarını özgürleştirerek toprak bütünlüğünü sağlamış, tüm toprakları üzerindeki egemenliğini tesis etmiştir. Azerbaycan’ın tarihinde ilk kez bu durum gerçekleşmiştir. Bu durum Azerbaycan için yeni bir statü anlamına gelmiştir. Bu nedenle sahada kazanılan zaferin siyasi alanda tescili ve tüm dünyaya duyurulması için seçim ideal bir yol olmuştur. Bu sebeple Cumhurbaşkanlığı seçimi erkene alınmış ve Karabağ’ın Azerbaycan toprağı olduğu tüm dünyaya ilan edilmiştir.
7 Şubat’ta gerçekleşen Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı seçiminde; Zahid Oruç, Razi Nurullayev, Fazıl Mustafa, Kudret Hasanguliyec, Elsad Musayev, Fuad Aliyev ve İlham Aliyev olmak üzere toplam 7 aday yarışmış ve iktidar koltuğuna 2003’te gelip 21 yıldır Azerbaycan’ın yönetiminde söz sahibi olan İlham Aliyev 5. seçiminde de %93.9 oy oranı ile galip gelerek, 7 yıllık bir yönetim sürecini daha başlatmıştır. Aliyev’i %1.8 oy alarak takip eden aday ise Zahid Oruç olmuştur. Azerbaycan Merkezi Seçim Kurulundan yapılan açıklamada, seçimde 4 milyon 971 bin seçmenin oy kullandığı ve katılım oranının yüzde 76,73 olduğu belirtilmiştir.
Şüphesiz, bu seçim birçok ilklere de sahne olmuştur. Öncelikle bu seçim, toprak bütünlüğünü sağlamış ve egemenliğini tam tesis etmiş Azerbaycan’da yapılan ilk seçim olmasının yanı sıra, Karabağ topraklarında yapılan ilk seçimdir.
Cumhurbaşkanı Aliyev’in, hem Karabağ Zaferi’nde gösterdiği hamiyyet hem de Cumhurbaşkanı seçimlerinde almış olduğu galibiyet sonrası, hem Türk Devletleri nezdinde hem de dünya basınında itibarı yükselmiştir. Nitekim Tacikistan’daki V. Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Toplantısı’na Cumhurbaşkanı Aliyev’in onur konuğu olarak davet edilmesi bu itibarın bir göstergesi olarak görülmüştür.
İlham Aliyev, kabuldeki konuşmasında, 2024 seçimlerinin ilk kez ülkenin tüm topraklarını kapsadığına dikkati çekerek, Hankendi, Şuşa ve diğer bölgeler de dahil olmak üzere tüm bölgelerde seçim düzenlenmesinin Azerbaycan halkı için özel tarihi önem taşıdığını vurgulamıştır.
KAYNAKÇA
Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı
https://president.az/az/articles/view/62417
Azerbaycan Merkezi Seçim Komitesi
https://www.msk.gov.az/az/elections/pages/presidential-elections
E-Kanun
https://e-qanun.az/framework/660
Report Azerbaycan
https://www.google.com/amp/s/report.az/amp/daxili-siyaset/azerbaycanda-kecirilen-novbedenkenar-prezident-seckileri-ile-bagli-sesverme-basa-catib/
https://azertag.az/xeber/azerbaycanda_prezident_sechkileri_ve_islam_dunyasi__serh-2927217
Amerika’nın Sesi
https://www.amerikaninsesi.org/a/7476671
Independent Türkçe
htmhttps://www.indyturk.com/node/697266/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/4-soruda-azerbaycan-se%C3%A7imleri-i%CC%87etat-cest-moi-yakla%C5%9F%C4%B1m%C4%B1n%C4%B1n-en
Anadolu Ajansı
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-azerbaycanin-egemenliginin-ilani-karabagda-sandiklar-kuruluyor/3130044
SETA Vakfı
Yazan: Lütfiye Sarı
