Somali, Afrika Boynuzu’nda yer alan ve uzun süredir siyasi istikrarsızlıkla mücadele eden bir ülke olarak tanınmaktadır. Somali, 1960 yılında İngiltere ve İtalya’nın sömürge yönetiminden bağımsızlığını kazanmış, ancak 1969’da Mohamed Siad Barre’nin gerçekleştirdiği darbe sonucu diktatörlük yönetimine geçmiştir. 1991 yılında, Merkezi Hükümet’in çökmesiyle beraber ülke çalkantılı bir dönem başladı ve ülkeyi derin bir kaosa sürükledi. Ülkenin iç savaş, kabile çatışmaları ve terörizmle boğuşması, uluslararası toplumun dikkatini üzerine çekti. Kabile çatışmaları odaklı bir kaos dönemi başlamıştır. İç savaşla beraber Somaliland, Puntland gibi eyaletler bağımsızlığını ilan etmişlerdir. Süreç içerisinde Somaliland dışında tüm eyaletler Somali hükümetinin çatısı altına girmişlerdir ancak Somaliland, tek taraflı olarak bağımsızlığını sürdürmektedir. Bu kaotik ortam 2012 yılına kadar devam ederek, Somali’nin merkezi bir hükümet oluşturmasını engellemiştir.
Somali’deki siyasi yapı büyük ölçüde klanlara dayanmaktadır. Ülkenin çeşitli bölgeleri, özellikle de başkent Mogadişu, farklı klanların ve milis gruplarının kontrolü altındadır. Bu klanlar arası rekabet, sürekli olarak şiddet olaylarının yaşanmasına ve hala merkezi otoritenin tam olarak sağlanamamasına neden olmaktadır. Halihazırda, Somali’nin siyasi yapısı ve yasama-yürütme organlarının oluşumu, toplumdaki dört büyük klan olan Hawiye, Darod, Dir ve Rahanweyn (Digil-Mirifle) ile diğer küçük klanların temsilinden oluşan 4,5 klan sistemine dayanmaktadır. Bu yapıda, büyük dört klan ana temsiliyeti sağlarken, diğer küçük klanlar 0,5 oranında temsil edilmektedir.
2000’li yılların başında, İslam Mahkemeleri Birliği (ICU) gibi gruplar, belirli bölgelerde düzeni sağlamaya çalışsa da, bu çabalar uzun süreli bir istikrar sağlayamadı. 2006’da Etiyopya’nın müdahalesi ile ICU dağıtıldı, ancak bu durum El Şebab gibi radikal grupların yükselişine zemin hazırladı.
Somali’de sürekli çatışmalar, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişimi ciddi şekilde etkilemiştir. Çoğu okul, güvenlik riskleri ve altyapı yetersizlikleri nedeniyle düzenli olarak eğitim verememekte veya tamamen kapalı kalmaktadır. Uluslararası çabalar, özellikle Afrika Birliği’nin Misyonu (AMISOM) ve Birleşmiş Milletler’in desteğiyle, belli bir ölçüde başarı elde etmiş olsa da, güvenlik sorunları devam etmektedir. Bu durum, ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınmasını da olumsuz etkilemektedir.
Son yıllarda, Somali Federal Hükümeti ulusal bir uzlaşı sürecini teşvik etmeye ve daha kapsamlı bir devlet yapısı oluşturmaya çalışmaktadır. “Hem içeride hem de dışarıda barış” isteyen Somali, bu dönemde El Şebab’a karşı önemli kazanımlar elde etmiştir. Bu dönemde Eş-Şebab’a karşı önemli kazanımlar elde edildi. Bu terör örgütü, ulusal seferberlik ruhu sayesinde büyük ölçüde zayıflatılmıştır. Yerel halkın desteği ile örgütün kontrol ettiği bölgeler silahlı kuvvetler tarafından daraltılmış ve kritik öneme sahip birçok yer geri alınmıştır. Eş-Şebab’a karşı elde edilen eşi benzeri görülmemiş bu başarılar Somali’nin terörle mücadelede uluslararası alanda daha fazla destek kazanmasında etkili olmuştur.
Ülkede oluşturulacak birlik ve düzen ile beraber uluslararası toplumun desteği, Somali’nin geleceğini şekillendirecektir. Ancak, El- Şebab gibi terör örgütleri, korsancılık, kara para aklama gibi güvenlik tehditleri, klan çatışmaları, iklim değişikliği, kuraklık ve ekonomik zorluklar, ülkenin istikrara kavuşmasının önünde büyük engeller teşkil etmektedir. Bu zorlukların üstesinden gelinmesi, hem yerel liderlerin hem de uluslararası toplumun ortak çabalarıyla mümkün olacaktır.
Somali’deki insani durum önceki yıllara nazaran endişe verici olmaya devam ediyor. Somali, 2022’nin sonlarında ve 2023’ün başlarında kıtlığın eşiğinden dönmeyi başarırken, 6.9 milyon insan hâlâ gıda sıkıntısı içinde ve yardıma muhtaç durumda. Aşırı yağmurlar, nehir taşkınları, El Niño koşullarının bir araya gelmesi nedeniyle can kaybı, tarım alanlarının tahribatı, temel hizmetlere erişimin kaybına ve zorla yerinden edilme oranında artışa neden oldu. Ayrıca kolera ve diğer su kaynaklı bulaşıcı hastalıkların yaygınlığının arttığı görülmektedir.
İklim değişikliği, çatışma ve güvensizlik ve diğer faktörlerin etkisiyle Somali’de yaklaşık dört milyon kişi ülke içinde yerinden edildi. Bunların yüzde 80’inden fazlası, önceden var olan eşitsizlikler nedeniyle daha da artan önemli koruma riskleriyle karşı karşıya olan kadın ve çocuklardan oluşuyor. Barınma ve yiyecek gibi temel hizmetlere sınırlı erişim, kadınları ve kız çocuklarını toplumsal cinsiyete dayalı şiddete karşı daha savunmasız hale getiriyor.
Hamile kadınların yalnızca yüzde 15’i sağlık merkezlerinde doğum yapıyor. Bu kesimin yüzde 15’i hamilelikle ilişkili bir komplikasyon yaşama riski varken yüzde 2’lik bir ölü doğum ihtimali var. Yerlerinden edilenlerin yalnızca yüzde 8’inin yeterli barınma imkânına sahip olduğu tahmin ediliyor. Ocak ve Ekim 2023 arasında 170.000’den fazla kişi zorla tahliye edildiği bilinmektedir.
Eylül ayı itibarıyla insani yardım ortakları, bir tür yardımla toplamda yaklaşık 8,4 milyon kişiye ulaştı. İnsani gıda ve nakit yardımının sağlanması, finansman sıkıntısının insani yardım ortaklarını ihtiyaçların en şiddetli olduğu bölgelerde en savunmasız olanlara öncelik vererek müdahalelerini azaltmaya zorladığı için 2023 boyunca azalıyor.
Yaklaşık 1,5 milyon kişi geçici su temini yoluyla suya erişim sağladı; Üç milyondan fazla insan temel ve hayat kurtaran sağlık hizmetlerine erişti; 1,3 milyon akut yetersiz beslenen çocuk ve kadına hayat kurtaran beslenme tedavisi hizmetleri sunuldu. Yarısından fazlası Somali’nin en ağır etkilenen bölgelerinde yaşayan 300.000’den fazla savunmasız çocuğa Acil Durumlarda Eğitim yoluyla destek verildi.
Somali, 2023’te onlarca yılın en kötü kuraklığını yaşadı, bunu sadece birkaç ay içinde, nesiller boyunca görülen en kapsamlı sel izledi. Bazı iyileşmelere rağmen insani ihtiyaçlar hâlâ ciddi ve aşırı düzeyde. Neredeyse beş Somaliliden biri yüksek düzeyde akut gıda güvensizliğiyle karşı karşıya. 15 Şubat’ta yayınlanan Entegre Gıda Güvenliği Aşama Sınıflandırması (IPC) analizine göre, Mart 2024’e kadar en az 4 milyon kişinin (nüfusun yüzde 21’i) IPC Aşama 3 veya daha kötüsünde (Kriz veya Acil Durum) olacağı tahmin ediliyor.
Yüksek Akut yetersiz beslenme seviyeleri pek çok bölgede devam ediyor; Ocak ve Aralık 2024 arasında 6 ila 59 aylık tahmini 1,7 milyon çocuk akut yetersiz beslenmeyle karşı karşıya kalacak. Bunların 430.000’inin ciddi şekilde yetersiz beslenmesi muhtemel görünmektedir. Sağlık hizmetlerine erişimin sınırlı olması ve işlevsel sağlık tesislerinin yetersiz olması, anne ve bebek ölüm riskini artırıyor.
YAZAN: Semanur Akman ve Vildan Kabasakal
Kaynakça:
Engin Güder, B. (2024). Komşu Ülke Faktörü: Somali İç Savaşı Örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi/Journal of Administrative Sciences, 22(51), 196-218.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3535960
Nur, A. M. (2024, Şubat 1). Somali ve Etiyopya arasındaki Somaliland krizi ve bölgesel riskler. Anadolu Ajansı.
Somali’nin Siyasi Görünümü. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024.
https://www.mfa.gov.tr/somali-siyasi-gorunumu.tr.mfa
SOUTHERN AND EASTERN AFRICA: Somalia, https://www.unocha.org/somalia
https://humanitarianaction.info/document/global-humanitarian-overview-2024/article/somalia-1
https://www.unocha.org/somalia
https://www.unocha.org/publications/report/somalia/somalia-situation-report-17-mar-2024
https://ihh.org.tr/haber/ihhdan-somali-krizi-raporu-insanlik-kurumasin
https://ihh.org.tr/haber/somalide-ikinci-aclik-krizi-tehlikesi-1381
https://reliefweb.int/report/somalia/somalia-humanitarian-needs-overview-2023-february-2023
