Haiti, son yıllarda artan yakıt fiyatları ve çete şiddeti nedeniyle ciddi bir istikrarsızlık yaşamaktadır. 2018 yılında başlayan protestolar, siyasi krizleri tetikleyerek ülkeyi derin bir kaosa sürüklemiştir. Bu rapor, Haiti’deki mevcut durumu, sosyal ve ekonomik etkileri, yerinden edilme ve gıda güvenliği sorunlarını ele alarak genel bir bakış sunmaktadır.
Protestoların Başlaması ve Siyasi Kriz
Yakıt Fiyatlarının Artışı ve Protestolar (2018)
7 Temmuz 2018 tarihinde Haiti’nin çeşitli şehirlerinde artan yakıt fiyatlarına tepki olarak protestolar başladı. Bu protestolar zamanla, o dönemin Cumhurbaşkanı Jovenel Moïse’nin istifasına yönelik taleplere dönüştü. Muhalif siyasetçi Jean-Charles Moïse (akrabalık bağı yok) liderliğindeki protestocular, amaçlarının bir geçiş hükümeti kurmak, sosyal programlar sağlamak ve yolsuzluk yaptığı iddia edilen yetkilileri kovuşturmak olduğunu belirttiler.
Jovenel Moïse Dönemi ve İstifa Talepleri
2019’dan 2021’e kadar Jovenel Moïse hükümetini istifaya çağıran kitlesel protestolar yaşandı. Moïse, 2016 başkanlık seçimlerinde %21 katılım oranıyla birinci çıkmıştı. 2015 seçimleri hile nedeniyle iptal edilmişti. 7 Şubat 2021’de muhalefet destekçilerinin darbe girişiminde bulunduğu iddia edildi ve 23 kişinin tutuklanmasının yanı sıra protestocularla polis arasında çatışmalar yaşandı. 7 Temmuz 2021’de Jovenel Moïse, iddiaya göre 28 yabancı paralı askerden oluşan bir grup tarafından suikasta uğradı. Şüpheli suikastçılardan üçü öldürüldü ve 20’si tutuklandı. 20 Temmuz 2021’de Ariel Henry başbakan vekilliği görevini üstlendi.
Yeni Protestolar ve Enerji Krizi (2022)
Eylül 2022’de artan enerji fiyatlarına tepki olarak daha fazla protesto patlak verdi ve bir çete federasyonu Haiti’nin en büyük yakıt deposu etrafında bir abluka oluşturdu. Kolera salgını ve yaygın açlıkla birleşen kriz, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin ülkenin çete liderlerinden Jimmy Chérizier’e yaptırım uygulamasına yol açtı. 2022’de Kanada, “Haiti’de ağır ve sistematik insan hakları ihlallerine katılmakla” suçladığı üç zengin iş adamına ve çok sayıda siyasetçiye yaptırım kararı aldı. BM’nin Ekim 2023’te Güvenlik Konseyi’ne sunduğu bir raporda da Martelly, Deeb ve Latortue’nin çetelerle bağlantıları olduğu belirtilmiştir.
Başbakan Henry ve Çete Şiddeti (2024)
Mart 2024’te, başbakan vekili Henry’nin çete şiddetini engellemek için Kenya polisinin yardımını sağlamak amacıyla yaptığı bir gezinin ardından Haiti’ye dönmesi engellendi. Sokaklardaki kaosla birlikte güç boşluğu, 11 Mart’ta acil bir CARICOM toplantısının planlanmasına yol açtı. 11 Mart’ta Henry, protestocuların, çetelerin ve uluslararası toplumun baskısı altında, bir geçiş konseyi tarafından yeni bir Başbakan ve kabine atanmasından sonra geçerli olmak üzere istifasını açıkladı.
Çete Şiddeti ve Sosyal Etkiler
Ölümler ve Yaralanmalar
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği tarafından hazırlanan yeni bir rapora göre, 2024 yılının ilk üç ayında çete şiddeti nedeniyle 1.554’ten fazla kişi öldü ve 826 kişi yaralandı.
Gıda Krizi ve Açlık
Haiti, dünyanın en ciddi gıda krizlerinden birini yaşıyor ve yaklaşık 1,4 milyon Haitili açlık tehlikesiyle karşı karşıya. Food for the Hungry’nin ülke direktörü Boby Sander’e göre gıda fiyatları iki katına çıktı. Entegre Gıda Güvenliği Aşama Sınıflandırması (IPC), Haziran 2024’e kadar yaklaşık 5 milyon kişinin kriz ve acil durum seviyelerinde akut gıda güvensizliği yaşayacağını öngörmektedir. Gıda fiyatlarının artması, limanlar ve uluslararası havaalanlarının kapalı olması gibi nedenlerle açlık daha da kötüleşebilir.
Yerinden Edilme ve İnsani Durum
Ülke çapında yaklaşık 360.000 kişi yerinden edilmiştir. Uluslararası Göç Örgütü (IOM) 1-4 Nisan tarihleri arasında Port-au-Prince’te 89.007 kişinin ülke içinde yerinden edildiğini bildirmiştir. Çete şiddeti ve istikrarsızlığa rağmen sadece Mart 2024’te 13.000’den fazla kişi zorla Haiti’ye geri gönderilmiştir. Limanlar ve uluslararası havaalanı gibi ulaşım yollarının çetelerin kontrolünde olması, savunmasız nüfuslara insani yardım erişimini engellemiştir.
Sağlık Sektörünün Durumu
Başkent ve kırsal Artibonite bölgesindeki tıbbi tesislerin yarısından fazlası malzeme ve hasta erişimi eksikliği nedeniyle kapanmış ya da kapasitelerini azaltmıştır. Şiddet olaylarının artmasından bu yana hastaneler yağmalanırken diğerlerinin kapanması sağlık sektöründe önemli aksaklıklara neden olmuştur. Çatışma ve güvensizliğin etkileri en çok, karşılanmamış sağlık ihtiyaçları, cinsel şiddet, taciz ve sömürüye karşı savunmasız kalan kadınlar ve çocuklar tarafından hissedilmektedir.
Çözüm Önerileri
The Conversation gazetesi, Haiti’yi mevcut krizden çıkarmak için dört adımlı bir yaklaşım benimsenmesinin uygun olacağını belirtmektedir:
- Üye ülkelerin insan haklarına saygı duyduğu uluslararası bir güç oluşturmak,
- Bu gücü ulusal polisi desteklemek ve ülkede kargaşa yaratan suçluları adalet önüne çıkarmak da dahil olmak üzere ülkede düzeni, barışı ve güvenliği yeniden sağlamak için görevlendirmek,.
- Sivil toplumun itici güçlerini bir araya getirmek ve ülkenin kamu kurumlarını yeniden inşa etmek ve sürdürülebilir kılmak için bir plan hazırlamak üzere bir Genel Meclis düzenlemek,
- Kamu görevlilerinin eğitimine ve kamu kurumlarını sürdürülebilir kılmak için ihtiyaç duyulacak yapı ve süreçlerin geliştirilmesine katkıda bulunmak.
Haiti, artan yakıt fiyatları ve çete şiddeti nedeniyle derin bir kriz içindedir. Bu durum, yerinden edilme, gıda güvensizliği ve sağlık hizmetlerinin çökmesi gibi ciddi insani sorunlara yol açmıştır. Uluslararası toplumun desteği ve yerel yönetimlerin güçlü adımlarıyla bu krizden çıkış yolları aranmalıdır. Haiti’nin yeniden istikrara kavuşması için kapsamlı ve sürdürülebilir çözümler gerekmektedir.
Yazan: Şevval Tufan
Kaynakça
https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-haiti/
https://www.milliyet.com.tr/dunya/rapor-yayinlandi-haitide-devletin-gucu-yok-6991455
https://www.securitycouncilreport.org/un-documents/haiti/
https://www.unicef.org/documents/haiti-humanitarian-situation-report-january-february-2024